عنوان کتاب :
شهادت نامه امام حسین علیه السلام بر پایه منایع معتبر
صفحات :
قطع :
وزیری
جلد :
2
نوبت چاپ :
سوم
تاریخ انتشار :
1393
محل نشر :
تعداد جلد :
شهادت نامه امام حسین علیه السلام بر پایه منایع معتبر
پيشگفتار
بررسى جامع و همهجانبه زندگى پيشوايان دينى (پيامبر صلى الله عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام)، از آن رو كه به فهم درست گفتار، رفتار و موضعگيرى آنان در شرايط گوناگون مىانجامد، ضرورى است؛ زيرا نگاه تجزيهاى و تكبعدى، از آفتِ بدفهمى مصون نيست. در نگاه جامع مىتوان رشته پيوند حلقههاى به ظاهر گسسته را پيدا كرد، چنان كه با همين نگاه مىتوان تعارض ظاهرى برخى سخنان و رفتارها را برطرف ساخت.
اين جامعنگرى، تنها با پژوهشهاى علمى و روشمند در باره هر يك از اين پيشوايان، تحقّق مىيابد كه لازمه آن، حضور محقّقان با تخصّصهاى گوناگون در مراحل مختلف پژوهش است.
به انجام رساندن چنين پژوهشهايى، ساليان درازى است كه دغدغه اين جانب و همكارانم در پژوهشكده علوم و معارف حديث است.
دانشنامه امير المؤمنين عليه السلام كه در سال ۱۳۷۹ منتشر شد،[۱] نخستين اثر از اين گونه پژوهش بود كه پس از مدّتها تلاش، به ثمر نشست و در جامعه علمى داخل و خارج كشور، بازتابهاى بسيار مثبت داشت. دومين اثر از اين مجموعه نيز كتابى است با عنوان دانشنامه امام حسين عليه السلام كه به لطف الهى در سال ۱۳۸۸ پس از سالها مطالعه و تحقيق، با همكارى جمعى از پژوهشگران پژوهشكده، به انجام رسيد و در جاى خود، مورد توجّه ويژه فرهيختگان و عموم خوانندگان قرار گرفت. در اين كتاب، تلاش شده است تا زواياى مختلف زندگانى امام حسين عليه السلام (و از آن جمله حماسه تاريخساز كربلا)، به تفصيل، مورد بررسى و پژوهش قرار گيرد.
ناگفته پيداست كه امام حسين عليه السلام در ميان شيعيان و عموم مسلمانان و حتّى ديگر جوامع، بيشتر با حادثه عاشورا- كه درخشانترين بخش زندگى ايشان است-، شناخته شده است. البته اگر گزارش اين بخش از زندگى ايشان با ديگر بخشهاى آن همراه گردد، شناخت كاملترى به دست مىدهد. از اين رو، تلاش شد تا در دانشنامه ياد شده، تمام مقاطع زندگى امام حسين عليه السلام بازگو شود، هر چند حساسيت و بزرگى حادثه عاشورا ايجاب مىكرد كه نسبت به آن مقطع، بررسى علمى درخور انجام گيرد كه اين مهم نيز در حدّ توان، به منصّه ظهور رسيد. اين كوششها با اين هدف سامان يافت كه بتواند تاريخ زندگى نورانى و افتخارآميز حضرت ابا عبد اللَّه الحسين عليه السلام و بويژه حماسه كربلا را، هر چه كاملتر، دقيقتر و با شيوههاى علمى به خوانندگان، منتقل نمايد.
به نمايش گذاشتن نسخهاى از انسان كامل و قرآن ناطق
واقعيت، اين است كه امام حسين عليه السلام، با بهرهگيرى از فرصت گرانقدر كربلا، نسخه كاملى از قرآن ناطق و انسان كامل را در برابر چشم جهانيان، به نمايش گذاشت و حماسهاى بىنظير، پديد آورد.
در اين حماسه، انواع خصلتهاى والاى انسانى، همچون: صبر و استقامت، ايثار و از خود گذشتگى، كرامت و عزّت نفس، آزادىخواهى، صداقت و حفظ آرامش روانى در سختترين شرايط زندگى (در برابر انواع پستىها، جنايتها، قساوتها و بىرحمىها)، به گونهاى جلوه يافته كه فرشتگان الهى، شگفتزده شدهاند.[۲]
اين نمايش، به قدرى صريح، روشن، آشكار و عمومى بود كه حتّى دشمنان امام على عليه السلام و اهل بيت عليهم السلام نيز نتوانستند آن را تحريف كنند و چهره درخشان ابا عبد اللَّه الحسين عليه السلام و قيام الهى او را به گونهاى ديگر، جلوه دهند.
بزرگترين درس عاشورا
تاريخ عاشورا، درسهاى اخلاقى، سياسى و اجتماعى ارزنده و متنوّعى را به امّت اسلامى، بلكه به همه آزادىخواهان راستين، ارائه مىكند؛ ليكن بزرگترين درس آن، هشدار نسبت به استحاله فرهنگى و سياسى يك جامعه ارزشمدار است. اين درس، خصوصاً براى ملّت ايران- كه با الهام گرفتن از فرهنگ عاشورا و رهبرى يكى از فرزندان راستين ابا عبد اللَّه الحسين عليه السلام، امام خمينى رحمه الله، انقلابى را بر پايه ارزشهاى اسلامى پديد آوردند-، فوق العاده مهم، بيدار كننده و عبرتآموز است.
واقعيت، اين است كه تاريخ عاشورا، از ظرفيت بىبديلى در هدايت انسانها و ساختن جامعه آرمانىِ انسانى و مبتنى بر ارزشهاى اسلامى، برخوردار است و با توجّه به اين ظرفيت فرهنگى، راز اين حديث نبوى گشوده مىگردد كه: در حسّاسترين نقطه عرش الهى، از حسين، به عنوان «چراغ هدايت» و «كشتى نجات»، ياد شده است. متن حديث، چنين است:
إنَّ الحُسَينَ بنَ عَلِىٍّ عليه السلام فِى السَّماءِ أكبَرُ مِنهُ فِى الأَرضِ؛ و إنَّهُ لَمَكتوبٌ عَن يَمينِ عَرشِ اللَّهِ عز و جل: مِصباحُ هُدىً، و سَفينَةُ نَجاةٍ.[۳]
حسين بن على عليه السلام، در آسمان، مقامى برتر از زمين دارد؛ چرا كه در سمت راست عرش الهى، در باره او نوشته شده است: چراغ هدايت و كشتى نجات!
بى ترديد، همه امامان اهل بيت عليهم السلام، چراغ هدايت و كشتى نجات اند؛ امّا ظرفيت فرهنگى تاريخ عاشورا، سبب شده است كه نام امام حسين عليه السلام بدين عنوان به ثبت برسد.
آرى! بهرهگيرى صحيح از اين ظرفيت مىتواند نه تنها ملّتهاى مسلمان، بلكه جهان را از بنبست اجتماعى، فرهنگى و سياسىاى كه امروز گرفتار آن است، نجات دهد.
اين است راز آن همه تأكيد اهل بيت عليهم السلام بر زنده نگه داشتن عاشورا، رفتن به كربلا و زيارت سيّد الشهدا.
ضرورت بازنگرى تاريخ عاشورا
ظرفيت گسترده فرهنگى واقعه عاشورا و جايگاه ويژه آن در جهان اسلام، بويژه نزد پيروان اهل بيت عليهم السلام، ايجاب مىكند كه موضوع نهضت حسينى، به عنوان يكى از اصلىترين مسائل مطرح در مكتب تشيّع، در حوزههاى علميّه و دانشگاهها، توسط توانمندترين دانشمندان و كارشناسان، مورد تحقيق و تدقيق قرار گيرد و نخبگان آشنا با قرآن و حديث و تاريخ اهل بيت عليهم السلام، ضمن جمعآورى، جمعبندى و ارزيابى گزارشهاى تاريخى، ابعاد متنوّع و آموزنده اين حماسه سرشار از هدايت، عزّت و سعادت را تبيين و تفسير نمايند.
امّا با كمال تأسّف، بايد گفت كه عدم توجّه لازم از جانب حوزههاى علميّه و شخصيتهاى بزرگ علمى شيعه به اين مسئله بسيار مهم، از يك سو، و گِرِه خوردن مراسم عزادارى سيّد الشهدا عليه السلام با معيشت شُمارى از مردم، از سوى ديگر، سبب شده است كه در بسيارى از مجالس عزادارى امام حسين عليه السلام، تحريك عواطف مردم، جاىگزين تبيين اهداف بلند نهضت حسينى گردد و بدين سان، نه تنها بازار گزارشهاى ضعيف و بىريشهاى كه جنبه عاطفى آنها قوى است- هر چند خلاف شأن و منزلت اهل بيت عليهم السلام اند-، رونق يابد، بلكه به تعبير استاد شهيد مطهّرى، با اين استدلال ماكياوِلى كه «هدف، وسيله را توجيه مىكند»، راه براى جعل و دروغ در مرثيه سرايى، هموار شود.[۴] نمونههايى از اين گزارشها را با نقد شهيد مطّهرى بنگريد:
- «هاشم بن عُتبه مِرقال، با نيزهاى به طول هجده گَز، به يارى امام حسين عليه السلام آمد»،[۵] در حالى كه او از ياران امام على عليه السلام بود و حدود بيست سال پيش از واقعه عاشورا، در جنگ صِفّين، كشته شده بود!
- «عمر بن سعد، يك ميليون و ششصد هزار نفر از مردم كوفه را به كربلا آورد»،[۶] در صورتى كه در آن زمان، جمعيت كلّ كوفه، حدود يكصد هزار نفر بوده است!
- «امام حسين عليه السلام، در روز عاشورا، سيصد هزار نفر را به دست خود، هلاك گردانيد»،[۷] در صورتى كه اگر امام عليه السلام در هر ثانيه، يك نفر را كُشته باشد، براى كشتن سيصد هزار نفر، ۸۳ ساعت و بيست دقيقه، وقت لازم است!
- «حضرت ابو الفضل عليه السلام، روز عاشورا، ۲۵ هزار نفر را كُشت»،[۸] كه با محاسبهاى كه بدان اشاره شد، كُشتن اين شمار از دشمن، نزديك به هفت ساعت، وقت مىخواهد!
نويسنده گزارشهاى ياد شده، گويا با هدف ايجاد فرصت لازم براى عمليات مورد اشاره، مدّعى مىشود كه روز عاشورا، ۷۲ ساعت طول كشيده است[۹]![۱۰]
از اين دست گزارشها در كتابهايى كه با عنوان «منابع ضعيف يا غير قابل استناد» در صفحات آينده معرّفى مىشوند، فراوان است.[۱۱] البته بايد مطالبى را هم كه به عنوان «زبانِ حال» از سوى روضهخوانان و مرثيه سرايان، مطرح و به تدريج، به «زبانِ قال» تبديل شده و مىشود، به فهرست گزارشهاى ضعيف، افزود!
بارى، پاسخگو نبودن پژوهشگران و صاحبنظران اين عرصه به نيازهاى جدّى جامعه در زمينه تاريخ صحيح و اهداف بلند نهضت حسينى، سبب شده است كه شمار كتابهايى كه خصوصاً در عصر حاضر در باره امام حسين عليه السلام تأليف شدهاند، به صدها و بلكه هزاران عنوان برسد، و در عين حال، كتابهاى مستند و قابل اعتماد در جهت تبيين صحيح تاريخ نهضت حسينى و اهداف و آرمانهاى آن، بسيار اندك باشند. از اين رو، در جامعه امروز ايران- كه انقلاب اسلامى آن، با الهام از نهضت عاشورا به ثمر رسيده و سومين دهه خود را نيز پشت سر گذاشته است-، بازنگرى و بازنگارى تخصّصى تاريخ عاشورا و پاك سازى آن از مطالب بىاساس و موهن، در جهت محافظت و صيانت از جانمايه انقلاب اسلامى، بسيار ضرورى مىنمايد و اين، بزرگترين خدمتى است كه مراكز علمى و پژوهشى مىتوانند به ساحت قدس ابا عبد اللَّه الحسين عليه السلام و مكتب اهل بيت عليهم السلام داشته باشند.
آرى! دانشنامه امام حسين عليه السلام، گامى متواضعانه در اين راه بود، كه پس از سالها پژوهش و تلاش، با همكارى شمارى از پژوهشگران توانمندِ «پژوهشكده علوم و معارف حديث»، در چهارده جلد (متن)،[۱۲] به سرانجام رسيد و در ذى حجه ۱۴۳۰ (آذرماه ۱۳۸۸)، در دسترس همگان، بويژه اصحاب تحقيق، قرار گرفت؛ امّا با توجّه به اين كه بخشهايى از آن دانشنامه- كه با شهادت سيّد الشهدا عليه السلام و ياران باوفايش مرتبط بود-، بيش از ساير بخشها براى آشنايى هر چه بيشتر و عالمانه عموم خوانندگان با تاريخ حماسه كربلا، كاربرد داشت و از سوى ديگر مىتوانست دستْمايهاى بسيار مناسب براى مبلّغان دينى (بويژه در سفرهاى تبليغىشان) به شمار آيد، بخشهاى مورد اشاره، با عنوان شهادتنامه امام حسين عليه السلام بر پايه منابع معتبر، به صورت جداگانه آماده نشر گرديد- كه اينك پيش روى شماست-.
قدردانى و سپاس
در اين جا، از همه پژوهشگران گرانقدرى كه به گونهاى در تدوين دانشنامه امام حسين عليه السلام و شهادتنامه امام حسين عليه السلام سهيم بودهاند، خصوصاً گروه «سيرهنگارى» پژوهشكده علوم و معارف حديث و بويژه آقايان سيّد محمود طباطبايىنژاد و سيّد روح اللَّه سيّدطبايى- كه در مرحله تأليف، معاونت پژوهش مزبور را به عهده داشتهاند-، صميمانه سپاسگزارى مىكنم. همچنين از فرهيختگان گرانمايه آقايان: عبد الهادى مسعودى، مهدى مهريزى، محمّد مرادى و محمّد خُنَيفِرزاده- كه ترجمه دانشنامه امام حسين عليه السلام به قلم شيواى ايشان است-، قدردانى و تشكّر مىنمايم و براى همه آنان، از خداوند منّان، پاداشى درخور فضلش، مسئلت دارم.
اللّهم ارزُقنا شَفاعَةَ الحسينِ عليه السلام يَومَ الورودِ و ثَبِّت لَنا قَدَمَ صِدقٍ عندَك مَعَ الحسينِ و أصحابِ الحسينِ الّذينَ بَذَلوا مُهَجَهُم دونَ الحسين عليه السلام.
محمّد محمّدى رىشهرى
۱۷ مرداد ۱۳۸۹
۲۷ شعبان ۱۴۳۱
[۱] ( ۱). دانشنامه امير المؤمنين عليه السلام بر پايه قرآن، حديث و تاريخ، در چهارده جلد( سيزده جلد متن عربى- فارسى و يكجلد ويژه فهرستها و نمايه) و نيز خلاصهاى از آن در يك جلد، با عنوان: گزيده دانشنامه امير المؤمنين عليه السلام، هم اكنون در دسترس علاقهمندان است.
[۲] ( ۱).« وقد عجَبَت من صبركَ ملائكةُ السموات»( المزار الكبير: ص ۵۰۴. نيز، ر. ك: دانشنامه امام حسين عليه السلام: ج ۱۲ ص ۲۳۰ و ۳۰۲).
[۳] ( ۱). عيون أخبار الرضا عليه السلام: ج ۱ ص ۵۹، دانشنامه امام حسين عليه السلام: ج ۲ ص ۷۲ ح ۴۲۸.
[۴] ( ۲). ر. ك: حماسه حسينى: ج ۱ ص ۴۸.
[۵] ( ۳). ر. ك: مُحْرق القلوب: ص ۱۵۲. نيز، ر. ك: روضة الشهدا: ص ۳۰۱ كه در ادامه دارد:« نيزهاى چون مار ارقم در دست گرفته».
[۶] ( ۱). أسرار الشهادات( أسرار الشهادة): ج ۳ ص ۳۹.
[۷] ( ۲). ر. ك: أسرار الشهادات( چاپ قديم): ص ۳۴۵. اين مطلب در چاپ جديد( ج ۳ ص ۳۵) حذف شده است.
[۸] ( ۳). أسرار الشهادات: ج ۳ ص ۳۶.
[۹] ( ۴). ر. ك: أسرار الشهادات: ج ۳ ص ۳۵- ۳۹.
[۱۰] ( ۵). پايان نقل از شهيد مطهّرى( ر. ك: حماسه حسينى: ج ۱ ص ۲۸- ۲۹).
[۱۱] ( ۶). ر. ك: ص ۲۳( منابع غيرقابل استناد).
[۱۲] ( ۱). جلد پانزدهم اين كتاب، به فهرستها و نمايه اختصاص داشت كه با اندكى تأخير، منتشر گرديد.